Hangi fabrikada işe başladınız?
Hildesheim’de televizyon firmasıydı. Fabrikanın yurdunda da kalıyorduk. Biz 3 arkadaştık, fakat yurtta kalan bütün insanlar Türkiye’den geliyordu, hepsi de bayandı. Kişi başı 55 Markt, her şey içinde kira ödüyorduk.
Bu fabrikada bir sene çalıştık, şirket Hannover’e taşındı, bize de çıkış verdiler. Dikimhaneye işe girdik, orda da uzun çalışamadım, ayrıldım. Braunschweig’a geçtik arkadaşlarla, bir süre orada çalıştıktan sonra Heidelberg’e geçtim.
Çok farklı istikametler, Heidelberg nerden çıktı?
Türkiye’de evliydim, eşimi ve çocukları getirmiş- tim. O zaman Heidelberg’e gittim, eşim kağıt fabrikasında çalışmaya başladı, aynı firmada bir süre sonra bende çalışmaya başladım.
NEBAHAT POHLREICH ÇOK YARDIM ETTİ
Bielefeld maceranız nasıl başladı?
Bielefeld’de arkadaşlarım vardı. Kendilerini ziyaret ettim. Baktım Bielefeld’de otobüs, tramvay var, şehir güzel. Biz Heidelberg’de köyde yaşıyorduk. Eşimden de ayrıldığım için Bielefeld’de kalmaya karar verdik.
İşte o zaman Nebahat hanımı (Polhreich) tanıdım. Bana çok yardımı oldu. Ev buldu, işe yerleştirdi. Lohmannswerke’de çalışmaya başladım. Lohmannswerke başka firmalara işçi kiralıyordu. Ben de Miele Gütersloh’da işe başladım. Ordanda emekli oldum.
KÜÇÜK OĞLUM HASAN KANSERDEN ÖLDÜ
Çocuklar senin yanında mı kaldı?
Evet, çocukları Bielefeld’de büyüttüm. 1973 senesinde eşimden ayrıldım. En küçük oğlum Hasan kanserden vefat etti. Altan’ı yetiştirdim. Evlendi, yurt yuva sahibi oldu. Arasıra geliyor yanıma, “Yaşıyor mu?” bakıyor.
Abla, o günlerden aklında neler kaldı, unutamadığın, hatıralarında hep canlı tuttuğun? Mesela çalıştığınız firmada kaç para kazanıyordun? Aylık eline ne geçiyordu?
İlk geldiğimde saat ücretim bir Mark idi. Bir Mark’a da sigara alıyordum. Yani 350 veya 400 Mark geçiyordu elime. Çerez parasıydı. Bunun 55 Mark’ı zaten ev kirası olarak maaşımdan kesiliyordu.
BİZİMKİ TAM BİR DELİ CESARETİYDİ
Almanya’ya geldiğinizde yol bilmiyor, iz bilmiyordunuz. Dilini de bilmiyor, kültürünü de tanımıyordunuz. Neler yaşadınız o günlerde?
Neler yaşamadık ki? Çok zorluk çektim ve hiç bir şey bilmiyorduk. Bizimki de ne cesaretmiş!
Türkiye’den gelirken yanlız mıydınız. Var mıydı yanınızda arkadaşlarınız?
Yalnız değildim, kompartımanda 5 bayan arkadaştık. Tren içinde ilerlerken korkuyorduk. Mesela ben 24 yaşında bir bayandım, onlarda gençti. Trenin penceresinden dışarı bakıyorduk, her taraf ağaçlı, çiçekli, doğa harikası yerler. Fakat, nasıl bir yere düşeceğimizi bilmediğimiz için tedirgindik. Ama korktuğumuz gibi olmadı, bizi karşıladılar, beş bayanda aynı firmada işe başladık. Bazı arkadaşlar uzun kalmak istemediler, bir süre çalıştıktan sonra Türkiye’ye döndüler. Kolay değildi işimiz, saat 3’te kalk, 4’de otobüse bin ve bütün gün çalış. Hakikaten çok zordu, canımız çıkıyordu. Nitekim ayrılanlar oldu, bazıları geri döndü bazıları da Hannover Volkswagen’e gittiler. Orada iş başı yaptılar.
Trende gelirken ne getirdiniz yanınızda?
Onu hiç düşünmeden yola koyulmuştuk. Bereket versin onlar hazırlıklıydılar. Trene binerken bir paket verdiler. İçinde elma, armut, muz, yumurta gibi besin maddeleri bulunu- yordu. Özellikle ve dikkat çekecek şekilde paketin üzerinde “Domuz Eti Yoktur” yazıyordu.
Münih’e indiğimizde bizi bandolarla karşıladılar. Bir kat aşağı indik, meğer orada dağıtım yapılıyor- muş. Çok kalabalıktık. Herkese numara dağıttılar. En son biz kaldık, daha sonra bir bey geldi tercümanmış, bizi aldı, trene bindik. Birkaç yerde aktarma yaptıktan sonra çalışacağımız yere gelmiştik. Tercüman sayesindesıkıntı çekmedik.
İŞ BULMAK İÇİN TANIDIĞININ TANIDIĞI DA YARDIM EDİYORDU
Yol arkadaşlarınızla diyaloğunuz devam etti mi?
Bazılarıyla görüştük. O 5 kişinin içinde macera peşinde olanlarda vardı. Biz ev hanımıydık, onlar biraz sosyetik takılı- yorlardı. Biz onlarla beraber olmuyorduk. Arkadaşlarım çoktu, aramızda yardımlaşma da vardı. İşsizsen, tanıdıklar sayesinde iş bulunuyordu. Tanıdığının tanıdığı da yardım ediyordu.
Kaldığınız yurt nasıldı?
Çok düzenli ve temizdi. Arkadaşlarla sıra ile yemek pişirirdik.
ERKEKLER İSTESELERDE GELEMEZLERDİ
Erkeklerde kalır mıydı kaldığınız yurtta?
Yok erkekler gelmezdi, daha doğrusu gelemezdi. İki bayan bir erkek dikkat ederlerdi. Fakat erkek satıcılar gelirdi, radyo, plak veya kaset çalarlar satarlardı.
LEĞENDE BANYO YAPARDIK, LAVABOMUZDA DIŞARDAYDI
Yurttan eve ne zaman taşındınız?
Çocuklar gelince yurttan eve geçtim. 350 Mark kira veriyordum. O tarihte çocukları leğende banyo yaptırırdık. Banyo yoktu, lavabo da dışardaydı. Akşam ve gece gitmeye korkardık. Çok zor günler yaşadık. Bu gün ile kıyaslamak, bazıları için hayal etmek bile mümkün değil.
O dönemlerde eğlenceye çok gidilirmiş, sizde gittiniz mi?
Arkadaşlar ile toplanıp eğlence yerlerine giderdik. Gençlik vardı o zaman. Fakat dans etmeyi bilmiyordum. Ama dans edenleri zevkle izler, alkışlardım.
O dönemlerde buraya “Yabancılar Giremez!” diyenler oluyormuydu?
Ben karşılaşmadım, yoktu. Herkes istediği yere gidebiliyordu.
Hala o arkadaşlarınızla görüşüyormusunuz?
Maalesef yaşamıyorlar. Üçü de mide kanserinden vefat ettiler. Ben de aynı dertten muzdaribim.
· Söyleşi: Adnan ÖZTÜRK – Fotoğraflar: Öztürk Arşivi
Zekiye Akkaya hanım bu fotoğrafı Kasım 1964 yılında kaldığı yurdun bahçesinde çektirmiş ve anne-babasına göndermiş.
